Korytarze ekologiczne: międzynarodowe autostrady dla podróżujących zwierząt.

Wiosna to czas zwiększonej aktywności wśród wielu gatunków zwierząt. Poszukiwania nowych terytoriów, partnerów oraz atrakcyjnych miejsc żerowania powoduje, że wiele osobników rozpoczyna swoją migrację. Decyzja o wyjściu ze swojej „strefy komfortu” i przekroczeniu granicy pomiędzy tym co jest znane oraz nieznane może być stresującym momentem w życiu każdego zwierzęcia, bez względu na jego rozmiar. Jak więc pomóc zwierzętom osiedlać się w nowych środowiskach? W jaki sposób można połączyć, oddzielone od siebie populacje? Z pomocą przychodzą tu korytarze ekologiczne.

Czas presji i regeneracji

Gdziekolwiek pojawia się człowiek, zmienia on środowisko naturalne, podporządkowując je swoim potrzebom. Rolnictwo, przemysł, wzrost populacji ludzkiej – wszystko to spowodowało, że przyroda znalazła się pod ogromną presją. Setki lat intensywnej działalności człowieka, doprowadziły do znacznego zaniku naturalnych siedlisk wielu gatunków zwierząt, a populacje, które zdołały dostosować się do nowych warunków, często zostały oddzielone od siebie. W wielu miejscach zanikła różnorodność gatunkowa, która obserwowana była jeszcze w ubiegłym wieku. Pogłębiający się kryzys ekologiczny uświadomił nam jednak, jak istotną rolę w życiu każdego z nas pełni przyroda. Analizując wyniki badań ekologicznych oraz genetycznych rozpoczęto więc szereg działań mających na celu odtworzenie różnorodności biologicznej w szerokiej skali, a korytarze ekologiczne stały się jednym z elementów, które miały to zadanie wspomóc .

Czym jest „korytarz ekologiczny”?

Wielu z nas kojarzy korytarz ekologiczny, jako przejście dla zwierząt, które znajduje się nad lub pod ruchliwą drogą. Jest to niewątpliwie jeden z elementów, wspomagający działanie całego systemu, lecz tak naprawdę za słowem „korytarz ekologiczny”, kryje się dużo więcej. Komisja Europejska definiuje go jako „obszar siedliska łączący dzikie populacje oddzielone działalnością człowieka (np. drogi, zabudowa lub wycinka drzew)”. Zdanie to w znacznym stopniu tłumaczy, jaka jest idea korytarzy ekologicznych oraz w jakim celu powinny być one tworzone. Umożliwiają one bowiem stworzenie „ciągów komunikacyjnych”, dzięki którym zwierzęta mogą swobodnie pokonywać obszary zmienione przez człowieka, nie narażając się na niebezpieczeństwo. Nawiązuje to do jednocześnie do pierwotnej definicji stworzonej przez Rosenberga, który w roku 1995 wraz z zespołem opracował model określający rolę korytarza jako obszaru ułatwiającego przemieszczanie się. Ich definicja po prostu wymagała, aby ruch zwierząt do miejsca docelowego przez korytarz był większy niż w przypadku braku tego korytarza. To właśnie ruch miał spowodować, że zwierzęta zaczną kolonizować nowe tereny, zwiększając tym samym bioróżnorodności w połączonych obszarach. Pomimo, że w tamtych czasach brak było twardych dowodów naukowych potwierdzających tę tezę, pojęcie „korytarza ekologicznego” zostało wprowadzone użytku.

Rozmiar ma znaczenie

Uniwersalne środowisko naturalne nie istnieje. Nie ma więc sposobu na stworzenie idealnych warunków, odpowiadających w równym stopniu wszystkim gatunkom zwierząt. Korytarze mogą powstawać zarówno dla środowisk lądowych jak i wodnych. Korytarze wodne, to głównie połączona ze sobą sieć łęgów, strumieni, rzek i innych cieków wodnych. Lądowe, mają natomiast znacznie większą skalę i bazują na łączeniu ze sobą dużych obszarów leśnych. Sam system połączenia nie musi być jednak zwartym kompleksem leśnym. Już niewielkie obszary zadrzewienia czy nawet linia drzew i krzewów wzdłuż drogi, może ułatwiać zwierzętom przemieszczanie się, a dodatkowo stanowić miejsce odpoczynku w czasie pokonywania większych dystansów.

Klasyfikacja korytarzy zależy także od ich szerokości. Zwykle im szerszy korytarz, tym intensywniej będzie on wykorzystywany przez różnorodne gatunki zwierząt i większy będzie jego wpływ na oddalone od siebie populacje. Wyróżniamy trzy kategorie:

Lokalny – (<50 m); mogą one łączyć resztki wąwozów, mokradeł itp.
Subregionalny – (> 300 m szerokości); łączy większe elementy krajobrazu roślinnego, takie jak wyżyny i doliny
Regionalny – (> 500 m szerokości); łącząc większe jednostki ekologiczne, bądź ekoregiony oraz tworzy szlaki migracyjne.

W zależności od wielkości zwierzęcia oraz jego mobilności, dany rodzaj korytarza może stać się dla niego zaledwie miejscem przystankowym, chwilowym miejscem do życia lub też obszarem, na którym będą funkcjonować kolejne pokolenia tego gatunku. W przypadku drobnych ssaków czy też owadów, nawet lokalne korytarze pozwalają często zachować połączenia pomiędzy oddalonymi populacjami. W przypadku większych gatunków zwierząt takich jak wilki czy rysie, istotne jest odtwarzanie i zachowywanie korytarzy o regionalnym zasięgu. To właśnie dzięki nim, zwierzęta te mogą rekolonizować tereny, które do tej pory były poza zasięgiem ich możliwości.

Przykłady korytarzy ekologicznych

Jednym z najistotniejszych korytarzy ekologicznych w Europie jest „European Green Belt”, który przebiega wzdłuż granicy dawnej żelaznej kurtyny. Łączy on parki narodowe, parki przyrody, rezerwaty biosfery i transgraniczne obszary chronione, a także niechronione cenne siedliska znajdujące się wzdłuż granicy. Nie bez powodu, jego obszar przebiega właśnie po granicy istotnej w czasach zimnej wojny. Okazało się, że porzucone obszary wojskowe, poligony oraz leje po detonacjach, stanowią wspaniałe i różnorodne obszaru, chętnie zasiedlane przez zwierzęta.

Na świecie istnieje również kilka przykładów inicjatyw, których wyznaczenie to zarówno wyzwanie pod względem ekologicznym ale także i technologicznym. Należą do nich:

Przecinający rezerwat ochrony tygrysów 16 kilometrowy odcinek autostrady 44, który w całości zbudowany został na palach (Indie);
Dwa przejścia dla słoni i dwa mniejsze mosty drodze krajowej 54 w Rezerwacie Lumding w Assam (Indie);
Korytarz Tygrysi Chiny-Rosja;
Paséo Pantera (znany również jako korytarz biologiczny MesoAmerican lub Paséo del Jaguar) (Ameryka Północna – Południowa);
Korytarz wschodnich Himalajów.